O Ζαρατούστρα να βάλει το χέρι του

O Ζαρατούστρα να βάλει το χέρι του

13 Απρίλιος 2006
Του Γιώργου Τσιάρα
Οικονομικά & Ναυτιλιακά Νέα

Η μακραίωνη ιστορία της Περσίας είναι κυριολεκτικά ταυτισμένη με το πετρέλαιο: στην αρχαία Περσία, κεραυνοί γέννησαν τις "αιώνιες πυρές" πυρπολώντας επιφανειακά πηγάδια νάφθας κοντά στις όχθες της Κασπίας, στο σημερινό Μπακού, και παρέχοντας έτσι την βάση για τον πυροθεισμό -την αρχαία περσική θρησκεία. Πολύ πριν τους κλασικούς χρόνους, οι αρχαίοι Πέρσες χρησιμοποιούν το κατράμι ως δομικό υλικό για την δημιουργία ανθεκτικών οικισμών, αλλά και για την στεγανοποίηση των σκαφών τους - δύο τεράστια βήματα προς τον πολιτισμό. Χιλιάδες χρόνια αργότερα, οι Έλληνες του Βυζαντίου, που ήδη από τον έβδομο αιώνα πειραματίζονται με την νάφθα για να κατακάψουν τους ¶ραβες και Πέρσες εισβολείς. Το φλογοβόλο υγρό πυρ, ο…Τόμαχωκ της εποχής, συντέλεσε πέρα από κάθε αμφιβολία στην επιβίωση της αυτοκρατορίας ως τον 15ο αιώνα: η φιλοπόλεμη Μακεδονική δυναστεία ήταν μάλιστα οι πρώτοι "σταυροφόροι του πετρελαίου". Χίλια πενήντα χρόνια πριν τον Τσένι, ο αυτοκράτωρ Πορφυρογέννητος κατέγραφε μία μία τις επιφανειακές πηγές νάφθας του περσικού ακόμη Μπακού, όπου διατηρούσε και το κάστρο της Χερσώνος, για να εξασφαλίζει πρώτη ύλη για το μεσαιωνικό υπερόπλο του.

Το 1908, Βρετανοί γεωλόγοι ανακαλύπτουν πετρέλαιο στο σημερινό Ιραν, και το Λονδίνο ιδρύει μια νέα εταιρεία, την Anglo Persian, που αργότερα θα μετονομαστεί ακριβέστερα σε British Petroleum - τη γνωστή μας BP. Oι διορατικοί όσο και… λαίμαργοι Βρετανοί είχαν ξεκινήσει τους πετρελαϊκούς σχεδιασμούς τους πριν την έναρξη του Μεγάλου Πολέμου: έτσι, για το Ιράν, το Ιράκ και την ευρύτερη περιοχή, η πετρελαϊκή περιπέτεια αρχίζει - που αλλού - στο Βρετανικό υπουργείο Εξωτερικών, στις 19 Μαρτίου 1914, όταν αγγλικά και ολλανδικά ενεργειακά συμφέροντα (οι σημερινές Royal/ Dutch Shell και British Petroleum) ιδρύουν το κονσόρτσιουμ Turkish Petroleum Co. και αποκτούν από την Υψηλή Πύλη δικαιώματα εξερεύνησης και άντλησης για…75 χρόνια στα βιλαέτια της Μοσούλης και της Βαγδάτης. Μυστικά, δεσμεύονται για επέκταση της παραγωγής και αποκλεισμό των ανταγωνιστών από μελλοντικά δικαιώματα άντλησης.

Κυβέρνηση και επιχειρήσεις τραβάνε τότε στο χάρτη την περιβόητη "Κόκκινη Γραμμή" με τα όρια δράσης τους: περιλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, της Περσίας και της Αραβικής χερσονήσου. Το 1917-18, οι Βρετανοί με τον "Λόρενς της Αραβίας" και τους εύπιστους βεδουίνους άνοιξαν δρόμο προς τις πετρελαιοπηγές, τάζοντας - όπως και τώρα - ελευθερία και στερλίνες. Και μόλις δέκα μέρες μετά την συνθηκολόγηση του '18 οι νικητές συναντήθηκαν στο Παρίσι για να μοιράσουν την Οθωμανική αυτοκρατορία και τα πετρέλαια της - μια διαδικασία που οδήγησε στην συνθήκη του Σαν Ρέμο.
Τον Αύγουστο του ΄41 οι Βρετανοί εισέβαλλαν μαζί με τους Σοβιετικούς στο Ιράν, εξαναγκάζοντας σε παραίτηση τον γερμανόφιλο Σάχη. Και το 1944, λίγο πριν τον θάνατο του, ο Αμερικανός πρόεδρος Ρούζβελτ συναντιέται στο Σουέζ με το Σαουδάραβα ηγέτη Ιμπν Σαουντ. Είναι η αρχή της ουσιαστικής εμπλοκής των ΗΠΑ στην Μέση Ανατολή, που ως τότε ήταν καθαρά βρετανικό "ντοβλέτι": το 1953, ένα πραξικόπημα της CIA (από τα πολλά που θα ακολουθήσουν στην περιοχή) ρίχνει τον δημοφιλή Ιρανό ηγέτη δρ. Μοσαντέκ και επαναφέρει από την εξορία τον λαομίσητο Σάχη Παχλεβί, που σε αντάλλαγμα δίνει το 40% των ιρανικών πετρελαίων σε αμερικανικά συμφέροντα.

Όμως το 1979 ο λαϊκός ξεσηκωμός των Ιρανών διώχνει τον Σάχη (και τους Αγγλοαμερικανούς) από την Περσία και ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο στην πετρελαϊκή ιστορία. Ακολούθησε - δυστυχώς -ο αμοιβαία καταστροφικός πόλεμος με το Ιρακ, το ασφυκτικό αμερικανικό εμπάργκο σε βάρος του Ιράν, με τον γνωστό νόμο ΙLSA, και οι δύο Περσικοί Πόλεμοι, που οδήγησαν στο σημερινό…στενό μαρκάρισμα (διάβαζε: πολιορκία) του Ιράν από όλες σχεδόν τις πλευρές του χάρτη.

...